Cụ Nghệ ngồi nhích lên một chút, mắt hấp háy nhìn vào góc bàn:
- Có đấy ạ. Những nhời ông trưởng đồn, các cụ có nói lại với chúng tôi... Nhưng...
- Nhưng làm sao? - Thả cắt ngang - Du kích không cho các cụ làm chứ gì. Tôi nói thật, các cụ còn để mấy thằng du kích nắm gáy, con cháu các cụ chưa được tha đâu.
Bà cụ Nếp ngồi ở cuối ghế đưa mảnh khăn lên thấm thấm mắt, đỡ lời cụ Nghệ:
- Bà con chúng tôi nhờ ông đồn xét cho. Các cháu ở nhà chỉ cổ cày vai bừa. Ông đồn tha để các cháu về làm lụng giúp đỡ bố mẹ. Các cháu bị bắt, chúng tôi chả biết trông cậy vào ai. Mắt lòa, chân chậm...
Thả bặm môi, đầu lắc lắc.
Một ông cụ mặc áo nâu năm thân, cúc tết bằng vải đứng lên nói, chòm râu bạc rung rung:
- Tôi năm nay đã ngót tám mươi tuổi đầu. Tôi cất công lên đây có nhời nói với ông đồn, là nghĩ ông đồn không phải người Tây. Người ta với nhau nói năng không đến nỗi khó. Con cái chúng tôi cũng như con cái các ông...
Cụ già đang nói thì nổi cơn ho. Tay cụ ôm ngực. Chòm râu bạc giật giật theo từng cái ho nặng nề. Hết cơn ho, cụ già thở hổn hển, mắt nhắm nghiền, bàn tay xòe ra run run tìm chỗ ngồi.
Thả chắp tay sau mông đi đi lại lại bên cái bàn. Hắn nghĩ về câu nói của ông cụ. Hắn còn phải ở cái đồn này, còn phải lo bình định cái làng Nguyễn này. Bắt người, giết người cũng chỉ nhằm làm được cái việc bình định. Bắt, giết phải có chừng. Làm quá tay không được. Già néo đứt dây. Bọn cơ động về đốt phá rồi cút, ai biết đứa nào với đứa nào. Mình là quân đồn trú, mọi người biết mặt biết tên...
- Tôi không yêu sách gì nhiều. Tôi chỉ cần làng cụ có xã ủy, bảo an như các làng quanh đây. Có thế thôi. Nhưng các cụ không chịu khuyên bảo dân làng - Thả nói dịu giọng hơn.
Cụ Nghệ xoa xoa tay:
- Xin nói thật với ông đồn, ông giao cho việc nặng quá, các cụ già chúng tôi không kham nổi. Ông nghĩ lại cho.
Thả cười mũi:
- Cụ cứ nói nhún... Thôi được, tôi chỉ cần các cụ làm cho vài việc nhỏ. Ngay ngày mai, các cụ cho năm chục phu, đắp lại đoạn đường từ ngã ba đến đầu làng Nguyễn. Nộp cho tôi một trăm cây tre... Làm được thế, tôi tha một ít... Làm được hơn, tôi tha thêm.
Mấy ông cụ, bà cụ nhìn nhau không nói gì, đứng dậy chào Thả rồi về. Thả nhìn theo... Làng Nguyễn chịu làm mấy việc ấy là xuống thế rồi. Sẽ ép dần, ép dần. Một cái làng ương ngạnh như vậy chịu đi phu nộp tre là chứng tỏ nó đã bắt đầu khuất phục; chứng tỏ cái đồn Nguyễn này biết cách bình định...
Sáng hôm sau, cụ Nghệ dẫn mấy chục người ra sửa đường 39. Khoảng 9 giờ, Thả đủng đỉnh từ cổng đồn ra, theo sau có ba tên lính cắp tiểu liên. Đứng trên đường 10 nhìn xuống, Thả nghênh nghênh đầu mím môi nghiêm nghị. Hắn nhẩm đếm số phu, thiếu năm người so với mức hắn giao. Vài chục ông nông dân luống tuổi gánh những rế đất nông choèn, khật khừ đi như đếm từng bước. Vài chục thiếu niên vừa đầm đất vừa ngây ngó mấy con lừa gặm cỏ ven đường... Thả vẫy cụ Nghệ lại gần, chiếu cặp kính trắng vào mặt cụ:
- Người ngợm phu phen của cụ thế kia thì làm lụng gì. Tôi không ưa lối làm việc chiếu lệ như vậy đâu!
Cụ Nghệ gãi gãi trán:
- Ông đồn hiểu cho... trong làng chỉ còn người như vậy. Là vì hơn trăm trai tráng còn bị ông đồn giam giữ. Chúng tôi gọi được bằng kia cũng là... là...
- Tôi không tin làng cụ hết người. Làng cụ có bao nhiêu suất đinh, tôi biết rõ.
Cụ Nghệ lúng túng tránh cái nhìn cau có của Thả:
- Dạ... đúng là còn người. Nhưng... họ tản cư tản canh đi đâu cả. Cái trận các ông đánh đêm vừa qua, họ khiếp, họ lẩn như chạch.
Thả lặng lẽ quay đi. Đôi giày cộp nghiến đá sào sạo. Đủng đỉnh bước qua bước lại một lúc, hắn hỏi cụ Nghệ:
- Tre đâu?
- Chúng tôi đang chặt. Nhanh thì cũng phải sáng mai mới có. Trăm cây tre, chặt gốc, róc rào lâu lắm.
- Nộp đủ tre. Sửa ít nhất một nửa đoạn đường này, tôi tha năm chục người. Sửa xong, tôi tha nốt. Tôi muốn thiện ý với các cụ. Các cụ phải đáp lại. Tôi không yêu sách gì hơn.
Thả nói xong khinh khỉnh quay mặt đi. Cụ Nghệ chửi thầm: “Mày nói dễ nghe nhỉ. Chỉ có mày biết nắm đằng chuôi, còn chúng ông không biết nắm. Không tha nhanh, ông kéo cả làng lên đồn khua cho mày mất ăn mất ngủ một phen”. Nén giận, cụ bước lại gần Thả:
- Đồn ở đây, làng tôi ở kia. Chúng tôi không phải cái thuyền mà dời đi đâu cũng được. Sự ăn ở với nhau còn về lâu về dài...
- Vì vậy tôi đã nới tay cho các cụ - Thả cắt ngang.
- Ông nghĩ lại cho. Người, ông chưa tha, chúng tôi lấy đâu ra phu làm xong nửa quãng đường này?
Đám người làng Nguyễn đang sửa đường nháy nhau xúm lại gần chỗ cụ Nghệ. Một ông chống cuốc nói hùn vào:
- Cụ Nghệ nói phải đấy ạ! Công việc nặng nhọc. Đồn có tha người về thì làm mới nhanh. Chứ phó cho mấy anh em chúng tôi ở đây thì kéo nhây hàng tháng chưa chắc...
- Mà chúng tôi còn phải lo chạy gạo cho vợ con ở nhà. Bám khúc đường này hàng tháng, vợ con chúng tôi ăn bằng gì? - Một người nữa hùa vào.
- Nói có cụ Nghệ ở đây, tôi ốm yếu, chả làm liền được ba bốn ngày đâu. Hết ngày mai, cụ tìm người khác thay tôi.
Một giọng khàn khàn nói cố, rồi một cơn ho như nổ cổ tiếp theo. Mọi người ái ngại nhìn bác nông dân gầy gò ôm ngực ngồi thụp xuống vệ đường.
Những người qua đường thấy đám đông liền đứng lại ngó vào. Trẻ chăn trâu, người làm ruộng gần đấy xúm lại xem. Thả quay bên trái, ngoái bên phải thấy người vây kín quanh mình. Sợ một cuộc đấu lý đấu lẽ xảy ra, lôi cuốn đông người áp đảo, Thả rướn cổ, nghểnh đầu nạt:
- Xúm xít làm gì đông thế này. Ai không có việc, đi ngay.
Vừa nói, Thả vừa quay gót trở lại cổng đồn. Hắn biết mình còn đứng đấy thì đám đông không thể giải tán. Hồi ở Hưng Yên, hắn đã đụng đầu với một đám đông, có cả cụ già, đàn bà cãi lý với hắn, rút cục hắn tắc họng bị thua. Ở đây đã có cái gì na ná như thế. Lánh mặt nhanh thì tốt hơn. Miệng dân, sóng bể...

17

“Giặc đến đớ... ới...” - Bà Sen từ ngõ hớt hải vào bảo Tuyền và Dâu.
Dâu vịn hai tay vào miệng hầm, tụt chân xuống trước, rồi từ từ rút người xuống. Chiếc cửa hầm bằng gỗ hình chữ nhật hơi hẹp bề ngang. Dâu rút người đến ngang ngực thì ngàng lại. Dâu vội vàng vươn cao hai tay, rướn người, nín thở để ngực lép bớt, xuống lọt.
Tuyền tót xuống theo, nhanh như biến.
Bà Sen đậy nắp hầm rồi hóa trang.

(còn nữa)

Bút Ngữ

(Thành phố Thái Bình)